Яунэхэм арысхэу
УРЫСЫЕМ и Президентэу Дмитрий Медведевым 2008-рэ илъэсым, Iоныгъом и 5-м, УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ фигъэхьыгъэ тхыгъэм къыщеIо сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэу еджапIэм кIонхэ зымылъэкIыхэрэр еджапIэм зэрэщырагъэ джэрэ шIыкIэм пэблагъэу яунэхэм гъэсэныгъэ ащягъэгъотыгъэныр пшъэрылъышхоу зэрэщытыр.
АщкIэ анахь шIуагъэ къэзытынэу ылъытагъ яунэхэм арысхэу компьютерхэмкIэ Интернетыр агъэфедэзэ кIэлэцIыкIухэр рагъэджэнхэр. Ар лъэныкъо шъхьаIэу къыделъытэ лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъ» зыфи¬Iорэми янэ сэ пысэм.
Мыщ фэдэ егъэджакIэр зэхэщэгъэным фэлэжьэрэ законхэр Урысыем 1992-рэ, 1995-рэ, 2005-рэ ыкIи 2009-рэ илъэсхэм щаштагъэх. Ахэр сэкъатныгъэ зиIэхэр социальнэу къэухъумэгъэнхэм, технологиякIэхэр агъэфедэхэзэ яунэхэм арысхэу егъэджэгъэнхэм, федеральнэ бюджетым къикIэу субсидиехэр УФ-м исубъектхэм ябюджетхэм къафэкIонхэм ыкIи нэмыкIхэм яхьылIагъэх.
Адыгэ РеспубликэмкIэ ащ фэдэ унашъохэр мызэу-мытIоу министрэхэм я Кабинет, АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ аштагъэх. Сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэу еджапIэм кIонхэ зымылъэкIэу кIэлэегъаджэхэр къызыфакIо¬щты¬гъэхэм ащыщэу мыгъэ апэрэу нэбгырэ 23-рэ яунэхэм арысхэу Интернетыр агъэфедэзэ рагъаджэхэу аублагъ. КIэлэцIыкIухэм яакъылкIэ щыкIагъэ яIэп, ау еджапIэм кIохэу бэрэ къэтынхэ алъэкIы¬нэу щытхэп. Зым шъоущыгъу узыр хьылъэу къеузы, адрэм эпилепсие иI, ящэнэрэм щагуцIыкIур фэIыгъырэп. Ау япIо¬рэр псынкIэу къагурэIо, еджэнхэ зылъэкIырэ кIэлэцIыкIух. Мы чIыпIэм егъэджэныр зэхэзыщэхэрэм къыщыдалъытэ кIэлэцIыкIухэр япсауныгъэкIэ компьютерым кIэрысынхэ алъэкIыщтмэ.
КIэлэеджакIохэм яегъэджэн изэхэщакIохэм кIэлэцIыкIухэм Конституцием къаритырэ фитыныгъэхэр гъэцэкIэгъэнхэ зэрэфаер, кIэлэцIыкIухэр ежь яшIоигъоныгъэкIэ проектым къыхэгъэлэжьэгъэнхэ зэрэфаер, сабыйхэм япсауныгъэ изытет елъытыгъэу егъэджэныр зэхэщэгъэныр ыкIи нэмыкIхэр янэплъэгъу итыгъэх.
Егъэджэным изэхэщэн зы¬гъэIорышIэрэ Гупчэр Адыгэ республикэ гимназием хэт. Ащ ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ рагъаджэхэрэмрэ езыгъаджэхэрэмрэ зэпымыоу егъэджэн-методическэ материалхэр электроннэ шIыкIэм тетэу аIэкIэгъэхьэгъэнхэр пысыгъэм.
2010—2011-рэ илъэс еджэ¬гъум республикэм икъэлэ ыкIи ирайони 6-мэ ащыщхэу кIэлэцIыкIу 23-рэ яунэхэм арысхэу рагъаджэх. МыекъуапэкIэ я 3 — 10-рэ классхэм якIэлэеджэкIо 11, Мыекъопэ районымкIэ я 4 — 6-рэ класс программэм тетэу нэбгыри 5, Тэхъутэмыкъое районымкIэ ыкIи АдыгэкъалэкIэ я 3-рэ классым исхэу нэбгыри 2, Кощхьэблэ районымкIэ я 5 — 6-рэ класс программэмкIэ кIэлэеджэкIуи 3 Интернетыр агъэфедэзэ компьютерхэмкIэ рагъаджэх. Ахэм зэкIэ ящыкIэгъэ компьютернэ техникэр, зэреджэхэрэ программэхэр яIэх. Яунэ исхэу кIэлэегъаджэр экранымкIэ алъэгъу, дэгущыIэх, упчIэхэр ратых, ежьхэри кIэлэегъаджэм къелъэгъух.
2010-рэ илъэсым къэралыгъо зэзэгъыныгъэу зыкIэтхагъэм елъытыгъэу Адыгэ Республикэм оргтехникэ комплект 60 кIэлэеджакIохэм апае къыфэкIуагъ. Мы илъэсым ахэр езыгъаджэхэрэм апае комплект 31-рэ къыIэкIэхьагъ штыргъэм сэ пыс.
КIэлэегъаджэхэм якъыхэхын, ягъэхьазырын иIоф псынкIэгъуагъэп. СыдигъокIи IофыкIэм улэубэ къыпэкIы, арэу щытми, ащ егъэжьэпIэ дэгъу фэхъугъ. Техникэр икъу фэдизэу республикэм къызэ¬рэфэкIуагъэм дакIоу егъэджэкIэ шIыкIакIэм тетэу Iоф зышIэщт кIэлэегъаджэхэри агъэхьазырыгъэх. Ахэм япредметхэр дэгъоу зэрашIэрэм дакIоу компьютерми хэшIыкI фыряIэу къыхахыгъэх. Ащ фэдэ кIэлэегъэджэ 22-рэ шIэныгъэхэм защыхагъахъорэ институтым гъэрекIо игъэтхэпэ мазэ щырагъэджагъ, ащ ыпэкIэ нэбгыритIумэ Москва дэт Гупчэу «ЕгъэджэнымкIэ технологиехэр» зыфиIорэм курсхэр щакIугъэх. Ащ ыужи а кIэлэегъэджэ купым пае семинар Москва дэт гупчэм зэхищэгъагъ, сэкъатныгъэ зиIэ сабыйхэр яунэхэм арысхэу компьютерхэмкIэ зэребгъэджэщтхэм шъэфэу хэлъхэр зэрагъэшIагъэх.
Семинарым хэлэжьагъэ пэпчъ иунаеу электроннэ почтэ къыфызэIуахыгъ, ащ ишIуагъэкIэ мы егъэджэкIэ-шIыкIэмкIэ дунаим щагъэфедэрэ опытым зыщагъэгъозэнэу амал яIэ хъугъэ. Джы къин къащымыхъоу япредметкIэ методикэр дэгъоу къызыфагъэфедэ. Электроннэ шIыкIэм тетэу сабыйхэм алъэп¬лъэх, яIофшIагъэ уасэ фашIы.
Мы IофтхьабзакIэм фэгъэзагъ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ иIофышIэу Пчэнышъое Фатимэ. Гупчэу Адыгэ республикэ гимназием щыIэм ипащэу Роман Чумаковым мы IофшIэным изэхэщэнкIэ анахь пшъэ¬дэкIыжьышхо ехьы. Зэпыу имыIэу оргтехникэм Iоф ышIэ¬ным, программэ гъэнэфагъэхэр къыхэхыгъэнхэм, ахэр лэжьэнхэм Роман лъэплъэ.
Iоныгъом икъихьагъум Гупчэм Iоф щызышIэрэ кIэлэегъаджэ пэпчъ ригъаджэхэрэм адэжь щыIагъ, апэрэ урокхэр унэхэм ащызэхащагъэх. Джы шъхьадж икомпьютер кIэрысэу Iоф зэдашIэ.
IофтхьэбзакIэр ыпэкIэ лъы¬кIотэщт, Министерствэм къызэрэщытаIуагъэмкIэ, 2011-рэ илъэсым джыри кIэлэцIыкIухэр къаштэщтых ыкIи зэкIэмкIи нэбгырэ 60 а егъэджэкIэ-шIыкIэм тетэу рагъэджэщт.
Мы Iофым къэралыгъом ахъщэшхо пэIуигъэхьагъ. Лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъ» зыфиIорэм къызэрэдилъытэу, 2009-рэ илъэсым мы егъэджакIэм тетэу IофшIэныр зэхэщэгъэным пае гупчэм сомэ 9913443-рэ къытIупщыгъ, республикэ бюджетым сомэ миллионрэ мин 968-рэ къикIыгъ. 2010-рэ илъэ¬сым федеральнэ бюджетым къикIи кIэлэцIыкIу 60-у рагъэджэщтым пэIухьащт сомэ 19114787-рэ къытIупщыгъ. Республикэ бюджетыри сомэ миллионым ехъукIэ мы Iофым къыхэлэжьагъ. Джыри тапэкIэ Интернет-ресурсхэм ауасэ тыгъэным пае республикэ бюджетым ахъщэ гъэнэфагъэхэр къыдилъытагъэх. ГущыIэм пае, Адыгэ Республикэм ибюджетэу 2011-рэ илъэсым аштагъэм кIэлэцIыкIухэм яегъэджэн сомэ 16408953-рэ хагъэуцуагъ.
Сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэм яегъэджэн изэхэщэн пае ащэфырэ оргтехникэр къаIэ-кIигъэхьанэу АР-м гъэсэны¬гъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ ООО-у «ДПИ-проект» зыфиIорэ IофшIапIэм къэралыгъо зэзэгъыныгъэ дишIыгъ ыкIи компьютернэ техникэр ащ къырищэнэу сомэ 14283900-рэ фитIупщыгъ.
Сыда мы IофтхьэбзакIэм шIуагъэу къыхьыщтыр? Зэра¬лъытэрэмкIэ, сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэр щыIэныгъэм нахь хэщагъэхэ хъущтых, гурыт еджапIэхэм къатырэ гъэсэныгъэм фэдэ яунэхэм арысхэу зэрагъэгъотыщт, яунэхэм арымыкIхэу проектнэ-ушэтын IофшIэнхэм, конференциехэм, предметхэмкIэ олимпиадэхэм, творческэ зэнэкъокъухэм, къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэм ахэлэжьэнхэ алъэкIыщт.
Арэу щытми, Iофтхьэ¬бза¬кIэм IофыгъуакIэхэри къыздихьыгъэх. Компьютерхэм ягъэфедэнкIэ инфраструктурэр шэпхъэшхохэм зэрадимыштэрэм къыхэкIэу Интернетым иIофшIэн зэпыугъохэр фэхъухэу къыхэкIы. Анахьэу ар Мыекъуапэ Iудзыгъэ районхэр ары бэрэ зыщыхъурэр. КIэлэегъаджэхэр дэгъоу агъэхьазырыгъэхэу тэIоми, IофыкIэм хэшIыкIышхо фызимыIэхэри ахэм къахэкIых. Гурыт еджапIэхэм япащэхэу ыкIи якIэлэегъа¬джэхэу IофтхьэбзакIэр игъоу зылъытэн фаехэм ащыщхэм мы егъэджэкIэ шIыкIэр агукIэ аштагъэп, ны-тыхэм Iоф ада¬шIагъэп. Ащ тетэу яягъэ къагъакIоуи мэхъу. Ащ къыхэкIэу IофтхьэбзакIэм икIэщакIохэм ны-тыхэм Iофэу адашIэрэм шIуагъэ къымытэу бэрэ къы¬хэкIы. Ащ ишыхьат кIэлэцIыкIу сэкъатхэр зиIэ ны-тыхэм ащыщхэр мыщ фэдэ егъэджакIэм фэмыехэу тхылъхэр къызэратхыхэрэр.
IофыкIэм шIуагъэ къытыным пае ащ хэлажьэхэрэм зэкIэми зэдырагъэштэн фае. Ны-тыхэми, кIэлэегъаджэхэми къагурыIон фае кIэлэцIыкIухэу унэм къикIын зымылъэкIыхэрэми сэнэхьат агъотын, ахэр обществэм ищыкIагъэхэу пIугъэнхэ зэрэфаер. ТапэкIи АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмркIэ и Министерствэ сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэм яегъэджэн инэплъэгъу ригъэкIыщтэп, проектым хэлажьэхэрэм зэкIэми пэрыохъу ямыIэу кIэлэцIыкIухэр рагъэджэнхэм дэлэжьэщт.
Авторэр: СИХЪУ Гощнагъу
